پرهیز از مصرف گرایی

خلاصه :

سوال :
آیا توجه به زندگی و خانه و ماشین و اهمیت دادن به این چیزها ، دنیا پرستی و مادی گرایی است  ؟

پاسخ :
الف) ما انسان ها در زندگی دنیا به خانه ، لباس ، غذا ، درآمد و امثال آن ها نیاز داریم . رسیدگی به مسائل عادی زندگی و اهمیت دادن به آن ها نه تنها دنیا پرستی و مادی گرایی نیست ؛ بلکه ثواب هم دارد . رسول خدا (ص) می فرمایند: «کارکردن برای کسب درآمد حلال ، جهاد است» (میزان الحکمه، حدیث 7214) در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است : «کسی که دوست نداشته باشد مال حلال به دست آورد تا با آن آبروی خود را حفظ کند و قرضش را بپردازد ، از هر خوبی و خیری بی بهره است» (همان، حدیث 7206)

ب) مومن حقیقی کسی است که به طور حساب شده ، هم به دنیای خود و هم به آخرتش توجه کند. در احادیث اهل بیت (ع) آمده است : «از ما نیست کسی که دنیایش را به خاطر دینش رها کند یا دینش را برای دنیایش واگذارد» اگر ما هیچ مال و درآمدی نداشته باشیم ، چگونه می توانیم کارهای خوبی مانند حج ، پذیرایی از میهمان و صله رحم ، کمک به فقرا و ... را انجام دهیم ؟

پ) اما از یاد نبریم که دنیاپرستی یعنی ما به خاطر بهره مندی از نعمت های دنیا ، خدا را از یاد ببریم و برای رسیدگی به مال و ثروت و خانه و پست و مقام ، خودِ عالی خود و آخرت خود را فراموش کنیم .

ت) بیشتر مشکل ما مسلمان ها به دلیل فاصله ما از آموزه های دینی است. ما درآموزه های دینی مدل خاصی از مصرف را داریم . قرآن کریم می فرماید: « کلوا و اشربوا و لا تسرفوا »

انسان باید الگویی را که در دین برای او وجود دارد در پیش بگیرد تا مصرفش منطقی شود و از اسراف و زیاده روی جلوگیری شود . مثلا در حوزه پوشاک، چند دست لباس داشته باشیم ؟ غذا خوردن ما، چگونه باشد؟ چقدر بخوریم؟ مسکن ما چگونه باشد ؟

در آموزه های دینی مثلا روایات به این موضوعات بسیار توجه شده است؛ آموزه هایی مثل قناعت یا بهره برداری به اندازه نیاز یعنی قاعده کفاف . قاعده کفاف یعنی این که شما مثلا چقدر به پوشاک نیاز دارید، آن مقداری که نیاز دارید(در فصل سرما ، گرما ، اقلیم های گوناگون ، در شرایط متفاوت، برای کار ، برای میهمانی ، برای منزل) که همه را باید داشت و مصرف کرد و اگر مثلا لباس میمهانی را در محل کار پوشیدید اسراف است، هر چیزی جای خودش.

زهد همان چیزی است که شهید مطهری(ره) می فرماید یعنی مصرف کمتر و بازدهی بیشتر (مصرف زده و مصرف گرا نبودن)، زهد یعنی «المومن قلیل المئونه و کثیر المعونه» یعنی مومن هزینه ها و ریخت و پاش کم دارد و بازدهی خیلی زیاد دارد. بنابراین معنای زهد مصرف نکردن نیست ، بلکه به معنی به اندازه مصرف کردن و مصرف گرا نبودن و مصرف زده نبودن است . یعنی انسان باید به اندازه نیازش مصرف کند زیرا زیاد مصرف کردن خود یک نوع بیماری است . زهد یعنی بهره برداری صحیح و همراه بازدهی.
این یک نظریه رد شده و نادرستی است که می گویند راه توسعه ی تولید این است که بازار مصرف را باید رونق دهیم. این نظر نادرست است زیرا واقعیت این است که راه توسعه تولید این نیست . حتی در غرب هم چنین نیست و کسانی که در دنیا چنین نظریه ای را در کشورهای خود اجرا کرده اند ، الان شکست خورده اند .
مثلا درباره موبایل می بینیم که چقدر مردم ما را می کشانند به این که آن را تعویض کنند و سعی در خرید آخرین مدل آن را داشته باشند و به گونه ای عطش مردم را بالا برده اند و جاذبه ایجاد کرده اند که دنبال مدل های گوناگون آن و به دست آوردن امکانات گوناگون آن (که در بسیاری موارد نیز پیامدهای ضد فرهنگی در بردارد) هستند . این نوع مصرف گرایی مورد تائید عقل و دین نیست .

عشق به مصرف زدگی و مصرف گرایی نادرستِ دور از عقل ، هم انسان را از رسیدگی به امور عقلانی زندگی دور می کند و مهم تر از آن، او را از خودِ عالی وجود یعنی روح الهی دور می کند . زیرا انسان دارای دو بُعد وجود است : خودِعالی و خود دانی . خود دانی او مربوط به طبیعت و وجود زمینی اوست و هرچقدر انسان به این بُعد خود بیشتر توجه کند و بیشتر دغدغه آن را داشته باشد، توجه اش از بُعد دیگرش یعنی بُعد الهی اش کمتر می گردد. با نگاهی به شخصیت های بزرگ تاریخ مثل علمای دین به خوبی متوجه چنین امری می شویم.

برای تشخیص این که خود ما در حال حاضر چگونه فردی در این باره هستیم ، باید به سیره معصومین (ع) مراجعه کرده و خود را بسنجیم . مثلا با خود بگوییم اگر حضرت زهرا (س) الان بودند ، آیا این گونه که ما لباس می خریم ، لباس می خریدند ؛ یا برای فرزندان خود ، این گونه که ما لوازم التحریر می خریم ، می خریدند (مثلا 24 رنگ خودکار و ...) . بنابراین مراجعه به سیره اهل بیت (ع) راهکار بسیار خوبی برای سنجش خودمان است .

اگر کسی بگوید که آن بزرگواران معصوم بودند و قابل مقایسه با ما نیستند ! در پاسخ می گوییم : اگر چنین بود خداوند هرگز آن بزرگواران را به عنوان الگو به ما معرفی نمی کرد . زیرا الگو کسی است که قابل دسترسی باشد . خداوند معصومین (ع) را برای ما قرار داد و روش زندگی آن ها را نیز به عنوان الگو به ما معرفی کرد تا از روش زندگی ایشان در زندگی خود استفاده کنیم ، نه این که تنها در کتاب بخوانیم و مدح ایشان را نماییم.

نتیجه : توجه منطقی به دنیا خوب است و این، با دنیا پرستی و مصرف گرایی مذموم متفاوت است .

منابع جهت مراجعه :
کتاب 646 پرسش و پاسخ دینی با نسل نو ، غلامرضا حیدری ابهری
 پایگاه های اطلاع رسانی :  راسخون ، تبیان ، پرسمان ، پاسخ گو ، پرس و جو ، بلاغ ، الشیعه
کتاب پرسش ها و پاسخ های دانشجویی ، دفتر نشر معارف
مرکز مطالعات و پاسخ گویی به شبهات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم
(با تلخیص و اضافات منابع)